Nadając szkole imię Bohaterów Narwiku pragnęliśmy złożyć hołd bohaterskim polskim żołnierzom biorącym udział w walkach o Narwik.
W trakcie walk o Narwik Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich straciła 97 żołnierzy ,28 zginęło, a 188 zostało rannych.
W walkach pod Narwikiem brały udział polskie niszczyciele ORP „Grom”, „Burza” i „Błyskawica”. „Grom” został 4 maja zatopiony przez niemiecki bombowiec He 111 w fiordzie Rombakken (zginęło 59 członków załogi).
Polskie statki pasażerskie MS „Chrobry”, MS „Batory” i MS „Sobieski” – jako transportowce wojska – również brały udział w tej operacji.
Generał Zygmunt Bohusz -Szyszko pierwszy dowódca
Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich
Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich
Historia
Utworzona we Francji na podstawie umów międzysojuszniczych z 4 stycznia 1940 roku. Decyzja o jej utworzeniu zapadła na odprawie u Naczelnego Wodza Wojska Polskiego 15 stycznia 1940 roku. Formacja ta miała wejść w skład francuskiego Posiłkowego Korpusu Ekspedycyjnego, który miał wziąć udział
w wojnie zimowej po stronie Finlandii.
Rozkaz o utworzeniu brygady ukazał się 9 lutego 1940 roku, a skład ostateczny ustalono w dniu 14 lutego 1940 roku; znalazły się w niej trzy bataliony wydzielone z 1 Dywizji Grenadierów oraz jeden z 4 Warszawskiego pułku strzelców pieszych i 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Zorganizowana na wzór francuskiej brygady strzelców alpejskich (Chasseurs Alpins).
Brygada miała składać się z:
kompanii sztabowej (cztery plutony: sztabowy, zwiadowców, gospodarczy, sanitarny), kompanii łączności (dwa plutony, w tym jeden francuski), kompanii samochodowej (trzy plutony), dwóch półbrygad [każda w składzie: dowództwo, kompania sztabowa (siedem plutonów: sztabowy, łączności, zwiadowców, pionierów, ciągników, gospodarczy i sanitarny), kompania broni towarzyszącej (pluton dowodzenia, dwa plutony działek przeciwpancernych, drużyna moździerzy – łącznie 6 działek i 2 moździerze) i dwa bataliony strzelców (każdy batalion: dowództwo, pluton dowodzenia, kompania gospodarcza,
3 kompanie strzelców, w każdej kompanii – pluton dowodzenia i 4 plutony strzelców, kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej w składzie pluton dowodzenia, cztery plutony karabinów maszynowych i pluton broni towarzyszącej – łącznie 16 ckm, 2 działka przeciwpancerne i 2 moździerze)].
Wyposażona w całości w sprzęt francuski zakupiony ze zwrotnych kredytów przyznanych Polsce jeszcze przed wybuchem wojny.
Szeregowi brygady rekrutowali się przede wszystkim spośród przedwojennej emigracji zarobkowej (64% stanu). Wśród żołnierzy znaleźli się również weterani wojny domowej w Hiszpanii, którzy walczyli po stronie republikańskiej.
Ostatecznie brygada liczyła: 4778 ludzi: 182 oficerów, 45 aspirantów, 742 podoficerów i starszych strzelców oraz 3809 strzelców.
Początkowo przeznaczona do pomocy Finlandii walczącej przeciw agresji Związku Sowieckiego. Wskutek zaprzestania działań wojennych i zakończenia wojny zimowej wysłana 8 maja 1940 do Norwegii, gdzie wzięła udział w bitwie o Narwik.
Na skutek sytuacji we Francji 8 czerwca wycofana z walk i przetransportowana do Bretanii, gdzie wzięła udział w ciężkich walkach przeciwko przeważającym siłom niemieckim. W ich wyniku brygada uległa rozproszeniu.
Części żołnierzy udało się przedostać do Wielkiej Brytanii bezpośrednio lub przez Hiszpanię. Inni zasilili szeregi francuskiego ruchu oporu.
21 lipca 1940 Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski udekorował sztandar Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich Orderem Virtuti Militari V klasy.
21 sierpnia 1940 nastąpiło oficjalne rozwiązanie Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, która na terenie Szkocji była popularnie zwana „Polish Brigade Narvik”.
Z żołnierzy, którzy przedostali się do Wielkiej Brytanii, powstał batalion strzelców podhalańskich, który wszedł w skład 1 Dywizji Pancernej.
25 listopada 1940 Naczelny Wódz polecił przechowywać sztandar brygady
w batalionie strzelców podhalańskich oraz kontynuować temu pododdziałowi tradycje brygady do czasu jej odtworzenia. Do odtworzenia brygady w składzie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie nie doszło, a jej sztandar spłonął w sierpniu 1944. Wniosek płk dypl. Władysława Deca o nadaniu 3 Brygadzie Strzelców nazwy „Narwicka Brygada Strzelców Podhalańskich”, nie został uwzględniony. Batalion strzelców podhalańskich rozformowany został w czerwcu 1947.
Udział Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w bitwie o Narwik
W chwili wejścia do akcji liczyła 4778 żołnierzy i oficerów. W kwietniu 1940 roku rozpoczęto przygotowania do wzięcia udziału w działaniach na północy Norwegii, a 8 maja rozpoczął się wyładunek brygady w porcie Harstad, gdzie zluzowała 13. półbrygadę Legii Cudzoziemskiej. 1. batalion skierowano do Skallen, 2. bat. w rejon Melik i Sorvik, 3. bat. został przetransportowany drogą morską do portu Ballangen, a 4. bat. przerzucono do portu w Salangan, skąd kutrami przedostał się do Sagfiordu.
Przez pierwsze trzy tygodnie Polacy rozpoznawali pozycje nieprzyjaciela i przygotowywali się do uderzenia na Narwik. Przewaga aliantów (zwłaszcza w artylerii) systematycznie rosła, ale tuż przed zakończeniem przygotowań dowództwo alianckie podjęło decyzję o ewakuacji, ze względu na krytyczną sytuację we Francji. Gen. Béthouart postanowił jednak przed wycofaniem zdobyć Narwik. Obawiał się ewakuacji pod ogniem przeciwnika, a ponadto chciał osiągnąć pierwsze zwycięstwo w boju lądowym nad Niemcami.
Koncentryczny atak rozpoczął się w nocy z 27 na 28 maja. SBSPodh (bez 3. bat.) podjęła atak na pozycje niemieckie na półwyspie Ankenes, oddzielonym od Narwiku wodami Beisfiordu. Skalistego półwyspu broniło około 400 żołnierzy z 2. bat. 139. pułku strzelców alpejskich, kompania strzelców górskich, oddział marynarzy oraz niewielkie grupy żołnierzy z 1. bat. 1. pułku spadochronowego. Ich pozycje były dobrze przygotowane i zamaskowane, chronione przez pola minowe, a ponadto przez dobrze wstrzelane karabiny maszynowe i moździerze. O północy, po 20-minutowym przygotowaniu artyleryjskim, 2. bat. ppłk. Władysława Deca i 4. bat. mjr. Arnolda Jaskowskiego uderzyły na Ankenes i Nyborg, a 1. bat. mjr. Wacława Kobylińskiego na brzegi Beisfiordu. Czołowe natarcie nie powiodło się, awaria radiostacji bowiem nie pozwoliła na celne wsparcie artyleryjskie okrętów Royal Navy. Polacy zdobyli wzgórze 275, ale nie byli w stanie się na nim utrzymać.
- bat. odniósł największy sukces zajmując około godz. 9.00 wzgórza 650 i 773. Wkrótce potem 2. bat. zdobył ponownie wzgórze 275 i wyszedł na przedpole Nyborga, w związku z czym Niemcy rozpoczęli ewakuację łodziami do Narwiku. Ostatnia z tych łodzi, ostrzelana przez polskie karabiny maszynowe, zatonęła i większość z 60 żołnierzy zginęła. Tylko nieliczni dostali się do niewoli. Zdecydowana obrona oddziałów niemieckich opóźniła natarcie i dopiero 29 maja około godz. 5.00 1. bat. doszedł do Beisfiordu i nawiązał łączność z 13. półbrygadą Legii Cudzoziemskiej. Większości Niemców udało się przedrzeć do Narwiku omijając polskie i francuskie pozycje.
28 maja 1940 wojska sprzymierzone odniosły pierwsze zwycięstwo w II wojnie światowej. Znaczny udział w tym zwycięstwie mieli polscy żołnierze, co uznali alianci. Generał Bethouart telefonicznie pogratulował dowódcy Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich sukcesów bojowych i wyraził uznanie dla bitności polskiego żołnierza.
30 maja alianci prowadzili akcję oczyszczania rejonu miasta, jednocześnie przygotowując się do ewakuacji. SBSPodh rozpoczęła ją 3 czerwca, a 8 czerwca ostatni oddział – z dowódcą brygady – odpłynął do Francji.
Żołnierze polscy walczący o Narwik
Mundur
Żołnierze brygady nosili długie peleryny z kapturem, pochodzące z magazynów francuskich formacji artyleryjskich oraz brezentowe kurtki – półpłaszcze.
Nad cholewką trzewika podhalańczycy wywijali białe, narciarskie skarpety, zakrywając częściowo owijacze. Nakryciem głowy były ciemnobrązowe berety francuskich oddziałów fortecznych z orłami wyciśniętymi z gumy.
Symbole brygady
Sznur naramienny
W norweskich kolorach narodowych (czerwono-biało-niebieski) nadany w Londynie przez rząd norweski za udział w obronie tego kraju (Dz. Rozk. Nr 2/1941). Był noszony na lewym ramieniu – od naramiennika do klapy górnej lewej kieszeni.
- z węzłem i norweskim złotym lewkiem – dla uczestników walk w Norwegii;
- bez dodatkowych elementów dla pozostałych strzelców brygady
Ppłk Andrzej Stańczyk, uczestnik kampanii norweskiej, na jego mundurze widoczny norweski sznur naramienny
Sztandar
Sztandar, którego wzór został zatwierdzony w Dz. Rozk. Nr 4/1940 a ufundowany został przez biskupa polowego Wojska Polskiego ks. Józefa Gawlinę, został wręczony brygadzie 10 kwietnia 1940 przez gen. Władysława Sikorskiego we francuskiej miejscowości Malestroit. Po poświęceniu sztandaru pierwsze gwoździe w jego drzewce wbili: prezydent, Naczelny Wódz, biskup polowy i dowódca brygady. Następnie generał Sikorski wręczył sztandar pułkownikowi Bohuszowi odbierając od niego przysięgę na wierność barwom sztandaru.
Za kampanię norweską, na podstawie Dekretu nr 181/V/40 z 19 lipca, Naczelny Wódz udekorował sztandar Krzyżem Virtuti Militari (21 lipca w Szkocji).
Sztandar nie dotrwał do końca wojny. W sierpniu 1944, podczas inwazji na Normandię, w wyniku bombardowania lotniczego, spłonął w pojeździe 1 Dywizji Pancernej, kontynuatorki tradycji brygady..
Uroczystość wręczenia sztandaru Sam. Brygadzie Strzelców Podhalańskich – Malestroit, 10 kwietnia 1940 r
Prezydent RP Władysław Raczkiewicz, premier gen. Władysław Sikorski i płk Zygmunt Bohusz-Szyszko
podczas przeglądu pododdziałów – uroczystość wręczenia sztandaru Brygadzie
Generał Władysław Sikorski żegna Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich przed jej wyjazdem do Norwegii; 21 kwietnia 1940 r.
Odznaka
Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. NW i MSWojsk. nr 3, poz. 24 z 20 czerwca 1941. Jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i oksydowana odznaka ma kształt kolistej 35 mm tarczy, na której umieszczono dwie skrzyżowane szarfy ozdobione na brzegu gałązkami jedliny. Na szarfy nałożone są dwie ciupagi. W centralnej części orzeł państwowy oraz inicjały BSP. Pod orłem znajduje się Order Virtuti Militari, a na obrzeżu tarczy wpisano nazwy trzech miejscowości – ANKENES NARVIK BEISFIORD i rok 1940. Zapinana na agrafkę także z numerem na rewersie.
Norweski Krzyż Wojenny Krigskorset dla Polaków od króla Haakona VII
W czerwcu 1942 r. Król Haakon VII odznaczył Krzyżem Wojennym Krigskorset dwunastu polskich żołnierzy, którzy brali udział w bitwie o Narvik. Norweski Krzyż Wojenny otrzymał pośmiertnie gen. Władysław Sikorski.
Żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich w Norwegii – na słupie umieszczony przez Niemców napis z wezwaniem do dezercji
Łącznościowcy Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich pracujący na zestawie bezprzewodowym w Borkenes
Pamięć o Bohaterach Narwiku
Pamięci 66 polskich żołnierzy -Cmentarz w Håkvik
Wizyta Prezydenta RP Andrzeja Dudy 25 maja 2016 r.
„Polska jest dumna ze swoich żołnierzy”
Wojskowy cmentarz, na którym pochowano żołnierzy poległych w bitwie o Narwik
Ostatniego dnia wizyty w Norwegii w maju 2016, Para Prezydencka, w towarzystwie Króla Norwegii Haralda V, odwiedziła cmentarz wojskowy, na którym pochowano żołnierzy poległych w bitwie o Narwik, oraz jeńców wojennych i ofiary cywilne.
– Polska jest dumna ze swoich żołnierzy – powiedział Prezydent RP.
Jak dodał: – Dowodem na to, że zostali zapamiętani, jest obecność tutaj Króla Norwegii Haralda V oraz mieszkańców Narwiku.
Prezydent Duda przypomniał, że w maju 1940 roku przez Hakvik szli polscy żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Ich celem było wyzwolenie Narwiku.
– To byli w większości polscy górale z Podhala, twardzi ludzie.
Szli tutaj z gniewem, ale i z radością w sercu, bo mieli znów okazję zmierzyć się ze swoim znienawidzonym wrogiem, który zajął i zniszczył ich ojczyznę – mówił.
Zaznaczył, że polscy żołnierze walczyli ramię w ramię z bohaterskimi Norwegami, z żołnierzami francuskimi i innymi aliantami.
– Walczyli przeciwko Niemcom, przeciwko żołnierzom Hitlera, który chciał zniszczyć nie tylko Polskę, ale chciał władać całą Europą. Walczyli i zwyciężyli. To była pierwsza duża wygrana bitwa II wojny światowej. Bitwa, która przeszła do historii, także głęboko do polskiej historii i historii polskiego wojska – powiedział Andrzej Duda.
Jak podkreślił prezydent, część ze zwycięzców, ponad 100, pozostała w tej ziemi na zawsze; ziemi, która jednak przyjęła ich z przyjaźnią.
– Spoczęli wśród ludzi, dla których walczyli, walcząc także za swoją ojczyznę i przez których zostali zapamiętani. Dowodem na to, że zostali zapamiętani jest obecność z nami jego królewskiej mości, króla Haralda V, (…) obecność wszystkich państwa, mieszkańców Hakvik, Narwiku – mówił Andrzej Duda.
Przypomniał, że król Haakon VII w 1942 r. odznaczył dowódcę podhalańczyków, generała Zygmunta Szyszko-Bohusza oraz jego oficerów i żołnierzy, krzyżem wojennym Norwegii. Według Andrzeja Dudy bitwa o Narwik przeszła do annałów historii polskiej walki o wolność i historii bohaterstwa polskiego żołnierza w czasie II wojny światowej. Podobnie zapisała się – jego zdaniem – bitwa pod Monte Cassino, bitwa pod Arnhem czy powstanie warszawskie.
Zdaniem prezydenta wydarzenia te – choć tragiczne – przyniosły jednak sławę i chlubę polskiemu żołnierzowi, który niezmiennie walczył o wolność „waszą i naszą”.
Prezydent Duda podziękował wszystkim za obecność podczas uroczystości, za dbanie o cmentarz i za pamięć o polskich żołnierzach. Podkreślił, że wszyscy Polacy są za tę pamięć ogromnie wdzięczni.
W zbiorowej mogile w Hakvik pochowano 116 Polaków, w tym 83 żołnierzy i oficerów Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich poległych w walkach o Narwik wiosną 1940 r. W mogile złożono także ciała 23 żołnierzy, którzy dostali się do niemieckiej niewoli i zmarli w obozach jenieckich, oraz osób cywilnych zmarłych w niemieckich obozach pracy w Norwegii. W 2016 roku, dzięki staraniom Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, cmentarz ten został odnowiony.
Spadkobiercy Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich
21 Brygada Strzelców Podhalańskich
6 listopada 2013 roku odbyły się uroczystości w Rzeszowie-utożsamienie 21 Brygady Strzelców Podhalańskich z Samodzielną Brygadą Strzelców Podhalańskich w celu potwierdzenia i pogłębienia identyfikacji historycznej.
Uroczystość polega na przekazaniu Orderu Wojennego Virtuti Militari, którym był odznaczony sztandar Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich i przypięcie go na sztandar 21 Brygady Strzelców Podhalańskich.
Odznaczenia dokonał kawaler Orderu Wojennego Virtuti Militari kpt. w st. spocz. Stanisław Sudyka.
Podczas uroczystości przypięto Order do sztandaru 21 BSP.
Historyczny sztandar Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich spłonął podczas walk w Normandii w sierpniu 1944 r. Brygada działała w latach 1939 – 1940. Order otrzymała w 1940 roku za kampanię norweską.
Sztandar 21 Brygady Strzelców Podhalańskich
Sztandar 21 Brygady Strzelców Podhalańskich
Wykonany został zgodnie z Ustawą z dnia 19 lutego 1993 roku o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 34, poz. 154.)
Został ufundowany przez Społeczeństwo Miasta Rzeszowa i nadany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsę. Aktu wręczenia sztandaru dokonał w dniu 22 maja 1994 roku na rynku w Rzeszowie Dowódca Krakowskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Zenon Bryk.
Sztandar przyjął Dowódca 21 BSP płk dypl. Zbigniew Skikiewicz.
W tydzień po uroczystościach, sztandar został przekazany nowemu dowódcy brygady płk dypl. Fryderykowi Czekajowi. Rodzicami chrzestnymi sztandaru byli: wnuczka patrona 21 BSP gen. bryg. Mieczysława Boruty – Spiechowicza – Anna Chmielewska-Głowacka i były żołnierz 5 Pułku Strzelców Podhalańskich 22 Dywizji Piechoty Górskiej por. Kazimierz Firlej. Poprzez rodziców chrzestnych sztandarowi przekazano zachowanie ciągłości najpiękniejszych bojowych tradycji jednostek górskich oraz podhalańskich, czyniąc go bojowym znakiem 21BSP. Wręczenie sztandaru odbyło się uroczyście na rzeszowskim rynku w obecności tłumnie zebranego społeczeństwa miasta, okolicznych miejscowości, żołnierzy garnizonu, w tym zwłaszcza żołnierzy brygady, którzy wspaniale prezentowali się w nowych podhalańskich mundurach i kapeluszach z orlimi piórami. Sztandar poświęcił ordynariusz Diecezji Rzeszowskiej ks. bp Kazimierz Górny. Uświetniająca uroczystość rzeszowska orkiestra garnizonowa, na zakończenie dała wspaniały koncert pieśni wojskowych oraz góralskich.
Nastrój był wyśmienity, ze względu na dobrą organizację uroczystości, jak i pojawienie się w Rzeszowie, nowej podhalańskiej formacji wojskowej.
W uroczystości wręczenia sztandaru obok władz wojska, udział wzięli przedstawiciele władz cywilnych Rzeszowa dr Kazimierz Surowiec – Wojewoda Rzeszowski, dr inż. Mieczysław Janowski – Prezydent miasta Rzeszowa, przedstawiciele związków kombatanckich, Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych, harcerzy; na uroczystość wręczenia sztandaru „podhalańczykom: tłumnie przybyła młodzież i przedstawiciele partii politycznych.
Była to patriotyczna uroczystość dla żołnierzy i społeczeństwa Rzeszowa.
Opracowanie
Katarzyna Słabowska-Wachowiak